Gimnastyka umysłu, czyli dlaczego dwujęzyczni (statystycznie) dłużej cieszą się sprawnością intelektualną

Andrzej od kilku lat mieszka i studiuje w Hiszpanii. Na co dzień w jego życiu przeplata się polski i hiszpański – w jednym języku rozmawia przez telefon czy skype’a z rodziną i pisze maile do przyjaciół, w drugim – z kolegami z uczelni i słucha wykładów. W obu językach mówi płynnie i bez problemu przechodzi z języka na język, jednak dość rzadko zdarza się mu mieszać oba te języki.

Jak już wcześniej dowiedzieliśmy się (por. Dwujęzyczny to nie dwie osoby jednojęzyczne w jednym ciele) mówienie i słuchanie w przypadku osoby dwujęzycznej wymagają selekcji odpowiednich słów i jednoczesnego hamowania drugiego języka. Ta językowa żonglerka nie byłaby możliwa bez  jakiegoś mechanizmu w umyśle, który kontroluje użycie obu znanych mu języków. To najprawdopodobniej właśnie dzięki wprawie w przełączaniu się między dwoma językami, osoby dwujęzyczne zwykle sprawniej niż jednojęzyczne kontrolują swoje zachowania i procesy umysłowe określane jako funkcje zarządzające.

Korzyści związane z treningiem funkcji zarządzających zaobserwowano najpierw u dzieci, u których funkcje poznawcze wciąż się rozwijają. Ale korzyści z dwujęzyczności ujawniają się też u starszych dorosłych i w wieku podeszłym – osoby, które znają więcej niż jeden język, mogą statystycznie dłużej cieszyć się sprawnością umysłową i później występują u nich objawy demencji.

Większe regiony hipokampa

W jaki więc sposób trening funkcji poznawczych związany z dwujęzycznością miałby się przekładać się na zachowanie sprawności intelektualnej przez osoby starsze? Ellen Bialystok, autorka pierwszego badania, które ujawniło tę korzyść, argumentuje, że wielojęzyczność może tworzyć „rezerwę poznawczą”. By zrozumieć, jak działa ów bufor, wróćmy raz jeszcze do językowej żonglerki.

Przede wszystkim, słowo „trening” w kontekście posługiwania się wieloma językami wcale nie jest metaforą. Okazuje się, że częste wykorzystywanie różnych obszarów mózgu wywołuje spektakularne zmiany zarówno w sposobie jego funkcjonowania jak i samej jego budowy. Badania mózgu londyńskich taksówkarzy wykazały np., że zwykle mają oni większe regiony hipokampa odpowiedzialne za nawigację w przestrzeni. Z kolei muzycy rozwijają nie tylko zdolność rozróżniania tonów, ale i precyzyjną kontrolę ruchów palców – co wpływa na ukształtowanie ich kory mózgowej. Natomiast u pracowników poczty w Kanadzie, gdzie kody pocztowe składają się z cyfr i liter, odkryto połączenia nerwowe umożliwiające sprawniejsze przetwarzanie dwóch systemów zapisu. Tak więc wprawa w wykonywaniu danej czynności przekłada się na zmiany strukturalne i anatomiczne w mózgu – dotyczy to także umiejętności językowych.

Dobrze skomunikowane miasta

Na podobnej zasadzie, za pomocą badań z użyciem rezonansu magnetycznego, stwierdzono, że w mózgu osób dwujęzycznych dochodzi do reorganizacji połączeń między obszarami mózgu zaangażowanymi w funkcje zarządzające. Badanie wykonane przez zespół Marii Stein z Berna w Szwajcarii wykazało, że im lepiej znamy obcy język, tym większe zachodzą zmiany strukturalne w ich mózgu. Jubin Abutalebi i David Green są zdania, że reorganizacja ta ma na celu usprawnienie pracy tych obszarów, które odpowiadają za wybór właściwego języka. A że te obszary nie są tylko związane z „używaniem języka” i działają także w wielu innych sytuacjach – korzyści z dwujęzyczności przekładają się na ogólną sprawność funkcji zarządzających.

Aby lepiej zrozumieć to, w jaki sposób zachodzi reorganizacja obszarów mózgu, można się odwołać metafory dwóch miast i systemu drogowego pomiędzy nimi. Gdy na jednej z dróg powstanie korek będziemy mogli zawsze przemieścić się pomiędzy miastami A i B korzystając z innej. Podobnie jest w starzejącym się mózgu. Wytrenowane połączenia są mocniejsze i dłużej opierają się zmianom degeneracyjnym, a kiedy już te nastąpią – istnieje większa szansa, że komunikacja między dwoma obszarami i tak nastąpi, za sprawą alternatywnej ścieżki neuronalnej. Na tym właśnie może polegać nagromadzenie ”poznawczych rezerw’ u osób dwujęzycznych. Nie znaczy to oczywiście, że inne czynności wymagające zaangażowania intelektualnego nie będą mieć podobnego skutku; ale posługiwanie się językiem jest o tyle wyjątkowe, że towarzyszy nam w codziennym życiu. Nieważne, czy chodzi o rozmowę przez telefon, wspólną wyprawę do kina, przygotowywanie się do lekcji czy nawet pobieżne czytanie reklam w autobusie – wszystkie te czynności, i wiele innych, wymagają od nas korzystania z języka.

Silniejsze sieci połączeń

Czy metafora dwóch miast oddaje rzeczywistość? Badanie poprowadzone przez zespół Cheryl Grady z uniwersytetu w Toronto świadczy o tym, że tak. Grady i jej współpracownicy zaprosili do udziału w badaniu rezonansem magnetycznym jedno- i dwujęzycznych dorosłych w wieku 70 lat. Okazało się, że ci uczestnicy badania, którzy znali więcej niż jeden język, istotnie cechowali się silniejszymi sieciami połączeń mózgowych w porównaniu do jednojęzycznych. Analogiczne wyniki uzyskał Jubin Abutalebi (afiliacja?) i jego współpracownicy w niedawno przeprowadzonym badaniu, w którym badacze ci mierzyli objętość istoty szarej (czyli komórek nerwowych) w mózgu starszych osób. Abutalebi dokonał porównania jednojęzycznych Włochów oraz dwujęzycznych użytkowników kantońskiego i mandaryńskiego lub kantońskiego i angielskiego. Znajomość wielu języków pozytywnie korelowała z objętością istoty szarej. Coraz więcej wskazuje więc na to, że nauka i ćwiczenie języków obcych pomagają dłużej zachować sprawny intelekt.

Czy więc Andrzej używający na co dzień dwóch języków będzie dłużej cieszył się sprawnością umysłową od swoich jednojęzycznych kolegów, którzy pozostali w Polsce? Być może tak, a być może nie. Zapadalność na choroby takie jak demencja zależy od bardzo wielu innych czynników. Andrzej pomimo codziennego treningu, może mieć wrodzone predyspozycje do tego typu chorób i to u niego wcześniej niż u innych ujawnią się symptomy którejś z nich. Natomiast można się domyślać, że gdyby nie dostarczał treningu swoim funkcjom zarządzającym, jeśli zapadnie na demencje, jej objawy mają szanse ujawnić się u niego później

Karolina Łukasik

 

Serwis „Wszystko o dwujęzyczności” jest dostępny na licencji Creative Commons 
Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Uniwersytetu 
Warszawskiego. Utwór powstał w ramach projektu finansowanego w ramach 
konkursu „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2015 r.” 
realizowanego za pośrednictwem MSZ w roku 2015. Zezwala się na dowolne 
wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym 
informacji o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o konkursie 
„Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2015 r.”.

 

Może Ci się również spodoba

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.