Inaczej popatrzeć na sytuację

Pogląd, że język, którym mówimy, wpływa na nasz sposób postrzegania świata, cieszy się zainteresowaniem lingwistów i psychologów od dawna. W opublikowanym niedawno w czasopiśmie Psychological Science badaniu Panos Athanasopoulos i jego współpracownicy sprawdzili, czy język, którym posługuje się w danej chwili osoba dwujęzyczna, może zmieniać jej spojrzenie na świat.

Wcześniejsze badania tych samych autorów pokazały, że niemiecko- i angielskojęzyczne osoby znające tylko jeden język skupiają się na innych aspektach scenek widzianych na filmie. Osoby posługujące się językiem Szekspira zwracają uwagę na charakter ruchu, mówiąc na przykład „kobieta idzie” albo „mężczyzna jedzie na rowerze”. Użytkownicy języka Goethego tymczasem w swoich wypowiedziach uwzględniali nie tylko charakter ruchu, ale również jego przestrzenny cel i niemal zawsze uzupełniali zdania o okoliczniki miejsca (na przykład „kobieta idzie do samochodu”). Według autorów badania, różnice te mają swe źródło w gramatykach obu języków. Wyraźne rozróżnienie pomiędzy czasem teraźniejszym dokonanym i niedokonanym w języku angielskim („she goes” oraz „she is going”) może sprawiać, że jego użytkownicy skupiają się przede wszystkim na tym aspekcie opisywanej sytuacji, czego nie robią zazwyczaj osoby posługujące się językiem niemieckim.

Niemiecki z kolei posiada gramatyczne rozróżnienia między wyrażeniami opisującymi ruch obiektów w przestrzeni i ich statyczne położenie, więc niejako zmusza do skupienia się na tym aspekcie opisywanej sytuacji. Dodatkowo, w języku tym występuje bardziej wyraźna niż w angielskim tendencja do zawierania w zdaniach dopełnień i okoliczników. Z podobną tendencją mamy do czynienia w języku polskim: zdanie „kobieta idzie ulicą” większość użytkowników polszczyzny oceni jako „bardziej wartościowe” niż zdanie „kobieta idzie”.

Panos Athanasopoulos i jego współpracownicy postanowili teraz sprawdzić, czy takie międzyjęzykowe różnice mogą też wpływać na niejęzykową kategoryzację, a także, czy manipulowanie językiem używanym w trakcie eksperymentu może na bieżąco zmieniać sposób, w jaki osoby badane postrzegają prezentowany materiał. W eksperymencie wzięły udział osoby mówiące tylko po niemiecku oraz osoby władające zarówno niemieckim, jak i angielskim (niemiecki był dla wszystkich językiem ojczystym).

Kiedy osoby dwujęzyczne wykonywały zadanie polegające na porównywaniu  scenek tylko w jednym języku, ich oceny były zgodne z wzorcem zaobserwowanych u osób jednojęzycznych, bez względu na to, czy w eksperymencie posługiwano się ich pierwszym czy drugim językiem. Innymi słowy, rodzimi użytkownicy niemieckiego łatwo przełączali się w tryb kategoryzowania właściwy osobom anglojęzycznym i skupiały się wyłącznie na rodzaju ruchu, gdy w trakcie eksperymentu mówiono do nich po angielsku.

Kiedy jednak w procedurze eksperymentu pojawiło się dodatkowe zadanie, które miało na celu odwrócenie ich uwagi (proszono ich o powtarzanie ciągu cyfr w innym języku, niż główny język zadania), natychmiast przełączali się oni na język tego dodatkowego zadania-rozpraszacza: i tak nazywanie cyfr po niemiecku sprawiało, że badani skupiali się na celu ruchu pokazywanego w filmach nawet, gdy opowiadali o nich po angielsku, i odwrotnie. Co ciekawe, kiedy w trakcie eksperymentu układ języków zmieniał się niespodziewanie, osoby badane błyskawicznie dostrajały się do tej zmiany, a po zakończeniu eksperymentu twierdziły, że taka nagła zmiana języka pozwalała im wręcz „inaczej popatrzeć na sytuację”.

Joanna Durlik

Źródło: Panos Athanasopoulos, Emanuel Bylund, Guillermo Montero-Melis, Ljubica Damjanovic, Alina Schartner, Alexandra Kibbe, Nick Riches, and Guillaume Thierry (2015). Two Languages, Two Minds: Flexible Cognitive Processing Driven by Language of Operation. Psychological Science, 26: 518-526, doi:10.1177/0956797614567509; http://pss.sagepub.com/content/26/4/518