„Mózg jest bardzo mądry” – rozmowa z Vioricą Marian z Northwestern University w Chicago

Czyli osoby dwujęzyczne są w stanie połączyć różne spojrzenia na świat dlatego, że mówią różnymi językami?

VM: Jak najbardziej, różne światy są odzwierciedlone w różnych językach, co zmienia ich spojrzenie.

A czy dziecko dwujęzyczne w szkole jest w stanie zadowolić oczekiwania nauczycieli, jeśli widzi świat inaczej od nich? Może takie dziecko jest skazane na przegraną, bo nie jest się w stanie przystosować do „głównego nurtu”…?

VM: To ciekawe, że umysł pani podpowiedział słowo „przegrywa”, a nie „wygrywa”. Powinniśmy kiedyś porozmawiać o tym, dlaczego ludzie uważają, że dwujęzyczni są na przegranej pozycji. Z góry zaznaczam, że moja intuicja na ten temat jest podobna. Ale moje badania nad tym problemem są na wczesnym etapie, więc nie chciałabym mówić o rzeczach niezweryfikowanych przez naukę.

Wróćmy więc do pierwszego pytania – o naukowe wytłumaczenie przewagi osób dwujęzycznych w nauce języków. Czy dotyczy to wszystkich aspektów znajomości języka?

VM: Zdecydowanie łatwiej uczymy się słownictwa, składni również.

A co z fonetyką? Czy również jest łatwiej nauczyć się sposobu wymawiania dźwięków w trzecim języku, jeśli ktoś już zna dwa?

VM: Trudno powiedzieć, ponieważ wiemy z badań, że zdolność do artykulacji różnych dźwięków rozwija się stosunkowo wcześnie w życiu. Stąd osoby, które uczą się języka w późniejszym wieku, będą miały obcy akcent; wszyscy w tym pokoju mamy obcy akcent mówiąc po angielsku. Nie znam konkretnych badań, które byłyby bezpośrednio temu poświęcone, ale wydaje mi się jednak, że ludzie, którzy już znają dwa języki, mają świadomość istnienia innych dźwięków, niż te, istniejące w ich językach.

Dlaczego w takim razie łatwiej uczą się oni składni…

VM: Jak się uczymy nowego języka, mamy wiele reguł do nauczenia. Gdy uczymy się kolejnego, część tych zasad będzie się pokrywała z tymi, które istnieją w znanych nam językach. Zawsze zostanie wiele do nauki, ale nie wszystko. W przypadku kolejnych języków, tych zasad, które będą się pokrywały, będzie jeszcze więcej.

A jaką  grają tu rolę podobieństwa pomiędzy językami? Czy znając dwa języki słowiańskie, nauczenie trzeciego będzie łatwiejsze niż np. germańskiego, czy wcale nie?

VM: To jest bardzo ciekawe pytanie. Są obecnie prowadzone na ten temat badania. Intuicyjnie można by sądzić, że tak jest w istocie: łatwiej się nam nauczyć języka, który jest bardzo podobny do tego, który już znamy. Pod pewnymi względami to prawda, bo łatwiej jest się nam nauczyć np. słownictwa, pewnych zasad rządzących składnią… Ale z drugiej strony, może być trudniej posługiwać się tymi językami, bo one w większym stopniu ze sobą współzawodniczą. I trudniej jest „wyhamować” jeden z tych języków. Podam przykład: gdy Polak, który uczył się np. hiszpańskiego, ale także włoskiego i – powiedzmy – niemieckiego, mówi po hiszpańsku, jego znajomość włoskiego jest aktywna. Takiej osobie przychodzą do głowy słowa włoskie, bo są podobne i znacznie trudniej jest jej od tych słów abstrahować. Musi włożyć więcej wysiłku w wyhamowanie ich. W przypadku niemieckiego, to nie jest taki problem. Podobieństwa i różnice grają rolę. Pracujemy obecnie nad poznaniem wpływu, jaki ma ta „odległość” pomiędzy językami, na naukę.

Czy na koniec mogłaby Pani nam opowiedzieć o swoich korzeniach? Jak to się stało, że zainteresowała się pani dwujęzycznością?

VM: Jestem Rumunką, ale pochodzę z tej części Rumunii, która po pakcie Ribbentrop-Mołotow dostała się pod sowiecką okupację. Rodzice mówili w domu po rumuńsku, ale żyłam w Związku Radzieckim, którego oficjalnym językiem był rosyjski. Tak więc wzrastałam w dwóch językach – rosyjskim i rumuńskim. Może z tego powodu języki od zawsze mnie fascynowały. Gdy byłam nastolatką, upadł ZSRR i zdecydowałam się na wyjazd na studia do USA. Dostałam stypendium i przyjechałam tu studiować psychologię. Szybko zorientowałam się, że interesuję się psychologią poznawczą, czyli tym, jak funkcjonuje umysł. Stąd do zainteresowań językiem był już tylko jeden krok. Zajmuję się tą tematyką już ponad 20 lat i od tego czasu staram się dowiedzieć, jak fakt mówienia w więcej niż jednym języku zmienia nasz sposób myślenia, jak zmienia sposób patrzenia na świat, naszą architekturę poznawczą. Uważam, że to właśnie jest najbardziej interesujące.

Dziękujemy za rozmowę.

Zofia Wodniecka i Karol Chlipalski