Kanciaste kiki i obła buba

Dlaczego kot jest kotem a pies psem? Arbitralność związku pomiędzy słowem mówionym a jego znaczeniem była dotychczas uznawana za pewnik. Badania przeprowadzone przez naukowców z uniwersytetów w Miami i Wisconsin-Madison poddają ten pewnik w wątpliwość.

Większość z nas uczyła się w szkole, co to jest onomatopeja – słowo, którego brzmienie naśladuje dźwięki spotykane w naturze, np. „szum”, „buczenie” czy „ryk” . Być może jednak więcej słów w swoim brzmieniu ma zakodowane swoje znaczenie, i nie chodzi tu wyłącznie o tę część rzeczywistości, którą odbieramy za pomocą słuchu. – Jeśli pokażemy ludziom dwa przedmioty – jeden kanciasty, a drugi obły, a następnie zapytamy, który z nich to „kiki”, a który „buba”, to większość odpowie, że kanciasty jest „kiki”, a obła – „buba” – tłumaczy Marcus Perlman, psycholog z University of Wisconsin-Madison.

Perlman wraz ze współpracownikami prowadził badania nad ikonicznością, czyli związkiem pomiędzy brzmieniem słów, a ich znaczeniem w językach indoeuropejskich. – To badanie jest gwoździem do trumny wszystkich teorii na temat arbitralności języków – podsumowuje.

Badanie przeprowadzone przez Perlmana składało się z pięciu eksperymentów – trzech po angielsku i dwóch po hiszpańsku. Uczestnicy – rodowici użytkownicy tych języków – mieli za zadanie oszacować stopień „ikoniczności” około 600 wyrazów. Wyniki wskazują na to, że ikoniczność w angielskim i hiszpańskim jest różna w zależności od kategorii gramatycznej danego słowa – przymiotniki uznano w obu językach za bardziej „ikoniczne” od na przykład rzeczowników.

Co ciekawe, angielskie czasowniki okazały się bardziej ikoniczne od hiszpańskich. Naukowcy tłumaczą to różnicami semantycznymi pomiędzy oboma językami. Wiele czasowników angielskich zawiera w sobie informację dodatkową (podobnie jak polskich – przyp. red.), która czyni czasownik bardziej precyzyjnym, czego z kolei nie mają czasowniki hiszpańskie. Perlman podaje przykład: „The bottle floated into the cave” >butelka wpłynęła do jaskini<, po hiszpańsku można przetłumaczyć za pomocą zdania "La botella entró a la cueva flotando" – zawierającego czasownik i dookreślający go imiesłów.

Zdaniem Lynn Perry, współautorki badania z Uniwersytetu w Miami, wyniki eksperymentu przybliżają nas do zrozumienia natury języka. – Językoznawcy przyjmują, że języki są arbitralne, ale często jest tak, że przyjmując coś za pewnik  tracimy z pola widzenia całe bogactwo szczegółów, jakie przynoszą nam nasze doświadczenia – mówi Perry i dodaje, że przyjmując za pewnik arbitralność języka, czynimy jego naukę trudniejszą, a tymczasem zawiera on mnóstwo informacji, które mogłyby pomóc w procesie jego nabywania.

Wyniki badania przeprowadzonego przez zespół z udziałem Perlmana i Perry, dostarczają także przesłanek pozwalających sądzić, iż pierwsze słowa, jakich się uczą dzieci są w największym stopniu ikoniczne, a ta ich cecha w dużym stopniu pomaga w zrozumieniu znaczenia. – Małe dzieci stoją przed bardzo poważnym zadaniem, aby domyśleć się, że dźwięki, które wydają dorośli w ich otoczeniu mają jakieś znaczenie, a następnie, że mogą one znaczyć bardzo konkretne rzeczy – tłumaczy Perlman. – Jeśli słowa są ikoniczne, wówczas ich brzmienie pomaga w zrozumieniu, że dany dźwięk to słowo, które ma określone znaczenie i że słowa generalnie coś znaczą – dodaje.

Karol Chlipalski

Źródło: Lynn K. Perry, Marcus Perlman, Gary Lupyan. Iconicity in English and Spanish and Its Relation to Lexical Category and Age of Acquisition. PLOS ONE, 2015; 10 (9): e0137147 DOI: 10.1371/journal.pone.0137147