Ludzka rzecz – zrozumieć

Tylko ludziom zależy na upewnieniu się, czy dobrze rozumieją, co mówi rozmówca. I na całym świecie – bez względu na to, jakim mówią językiem – robią to w ten sam sposób. Kiedyś będą to robiły również komputery.

Są tysiące powodów, dlaczego w czasie rozmowy dwóch osób mogą nastąpić problemy z komunikacją – nie rozumiemy poszczególnych słów, niejasny jest dla nas kontekst, nie zawsze jest też oczywisty generalny wydźwięk tego, co mówi nasz rozmówca, pomimo że teoretycznie rozumiemy wszystkie wypowiedziane przez niego słowa. Wszyscy w sposób nie do końca uświadomiony stosujemy strategie, które mają na celu upewnienie się, czy nie nastąpił problem we wzajemnym zrozumieniu pomiędzy rozmówcami. – Bez takiego systemu komunikacja pomiędzy ludźmi cały czas by szwankowała – tłumaczy Mark Dingemanse z Instytutu Maxa Plancka w Nijmegen, który wraz ze współpracownikami postanowił przyjrzeć się metodom, jakich używamy, aby usunąć te nieporozumienia i tym samym „naprawić” komunikację.

Dingenmanse i jego koledzy przeanalizowali w ramach eksperymentu nagrania rozmów prowadzonych w dwunastu różnych językach – m.in. angielskim, rosyjskim, mandaryńskim, cha’paala z Ekwadoru, siwu z Ghany oraz w argentyńskim językowi migowemu. Wybrano je bo między nimi jest stosunkowo niewiele podobieństw, czy to fonetycznych, czy gramatycznych.

Porównanie pokazało, że we wszystkich tych językach stosowany jest podobny system wyjaśniania językowych niejasności. Generalnie polega on na powstrzymaniu rozmówcy i poproszeniu, go o klaryfikację tego, co zostało przed chwilą powiedziane. Badacze wyróżnili trzy stosowane regularnie „strategie naprawcze”. Pierwsza z nich polegająca na zadaniu otwartego pytania  np. „hm?”,  sygnalizuje fundamentalny brak zrozumienia rozmówcy i jest sugestią całkowitego powtórzenia ostatniej części rozmowy. Druga – wyrażona w konkretnych pytaniach: „kto” i „gdzie” służy wyjaśnieniu pewnych elementów wypowiedzi rozmówcy, lub dopytaniu o szczegóły. Natomiast celem trzeciej jest prośba o potwierdzenie, czy słuchacz dobrze zrozumiał. Słuchacz osiąga to powtarzając (lub mówiąc własnymi słowami) zasłyszaną przez niego wypowiedź i zwracając się do rozmówcy o potwierdzenie. Ten ostatni ma w tej sytuacji powiedzieć „tak” lub „nie”.

Zaskakujące jest, że większość osób stosując te strategie zachowuje się altruistycznie względem rozmówcy – celem jest oszczędzenie jego wysiłku. I dlatego właśnie słuchacze są raczej skłonni do zadawania konkretnych pytań, niż stosowania pierwszej strategii: otwartego pytania „hm?”.  – Ludzie są mistrzami współpracy, a ta jest niezbędna w „naprawieniu” komunikacji – tłumaczy współautor badania Nick Enfield, który obecnie pracuje w University of Sydney w Australii.

Jaka korzyść płynie z badań przeprowadzonych przez  Dingemanse’a i Efielda? Naukowcy mają nadzieję, że ich badania posłużą w „uczłowieczeniu” zachowania komputerów, które w przyszłości same z własnej inicjatywy będą upewniały się, czy dobrze zrozumiały instrukcje wydawane ustnie. Niewykluczone też, że badanie przeprowadzone przez naukowców z IMP pomoże w udoskonaleniu metod komunikacji międzykulturowej i znajdzie zastosowania w nauczaniu.

Karol Chlipalski

Źródło: M. Dingemanse, S. G. Roberts, J. Baranova, J. Blythe, P. Drew, S. Floyd, R. S. Gisladottir, K. H. Kendrick, S. C. Levinson, E. Manrique, G. Rossi, and N. J. Enfield
Universal Principles in the Repair of Communication Problems
PLOS ONE 10 (9): e0136100