Pożyteczne związki

Pewnie niewiele osób potrafiłoby wytłumaczyć, na czym polega referencyjna funkcja języka. Tymczasem, gdybyśmy jako niemowlęta nie byli świadomi, co kryje się za tym naukowo brzmiącym terminem, nigdy nie nauczylibyśmy się mówić.

Słowo „jabłko” jest sekwencją dźwięków (fonemów), której używamy za każdym razem, gdy chcemy odnieść się do przedmiotu (owocu), który słowo to opisuje. Relacja  pomiędzy tymi sześcioma dźwiękami a owocem, to właśnie realizacja referencyjnej lub przedstawieniowej funkcji języka. Jeśli niemowlę nie zdawałoby sobie sprawy z istnienia tej relacji, nie zrobiłoby pierwszego kroku na drodze do znajomości języka, który polega na łączeniu dźwięków, jakie słyszy od swoich opiekunów, z przedmiotami znajdującymi się w ich otoczeniu. Ale w jaki sposób dzieci są w stanie odkryć ten związek? I kiedy są gotowe do dokonania takiej operacji?

Grupa naukowców pracujących w Międzynarodowej Szkole studiów zaawansowanych w Trieście (SISSA) i w Uniwersytecie Padewskim postanowiła poszukać odpowiedzi na te pytania. Zdaniem naukowców, już noworodki potrafią odróżnić dźwięki mowy od innych bodźców słuchowych i przetwarzają je w inny sposób. Dlaczego tak się dzieje? – Zdecydowanie gra tu rolę czynnik „społeczny”. Dźwięki mowy sygnalizują interakcje pomiędzy dorosłymi, które mają kluczowe dla niego znaczenie – tłumaczy Hanna Marno z SISSA. A fakt, że dzieci są w stanie odróżnić głos ludzki od innych dźwięków, z jakimi się stykają, to pierwszy krok do wychwycenia relacji pomiędzy konkretnym przedmiotem a konkretną sekwencją dźwięków.

– Wyobraźmy sobie niemowlę, które wielokrotnie, przy wielu okazjach widzi mamę, niosącą kubek i w tym samym momencie wymawiającą słowo „kubek” – tłumaczy Marno. – Mogłoby sobie pomyśleć, że jest to coś, co jego mama robi zawsze, gdy niesie kubek – taki dziwny zwyczaj. Ale zamiast tego, po pewnym czasie domyśli się, że to słowo odnosi się do tego właśnie przedmiotu – kubka.

Aby sprawdzić, czy rzeczywiście proces ten przebiega w ten sposób, Marno i jej współpracownicy przeprowadzili eksperymenty z udziałem czteromiesięcznych niemowląt. Pokazano im serię nagrań wideo, na których lektor wypowiadał (albo przemilczał)  nazwę przedmiotu (wymyśloną na potrzeby  eksperymentu), wskazując w tym samym czasie miejsce na ekranie, gdzie pojawiała się jego ilustracja. Marno i jej współpracownicy, monitorując spojrzenie dzieci, zaobserwowali, że po pewnym czasie w reakcji na głos lektora, niemowlęta natychmiast spoglądały w kierunku, gdzie miał pojawić się przedmiot. Tym samym dawały do zrozumienia, że są gotowe, aby zobaczyć przedmiot potencjalnie odnoszący się do wypowiedzianej nazwy. Podobnej reakcji dzieci nie zaobserwowano, gdy lektor milczał albo gdy niemowlęta słyszały inny rodzaj dźwięku.

– Samo tylko usłyszenie słów wypowiadanych przez lektora powodowało, że niemowlęta oczekiwały na pojawienie się przedmiotu, który mógłby zostać skojarzony z tymi słowami. Nie zaobserwowano natomiast żadnej reakcji dzieci, gdy osoba na nagraniu w milczeniu wskazywała miejsce na ekranie, gdzie zazwyczaj pojawiał się przedmiot – tłumaczy Marno. – Oznacza to, że dzieci w tak wczesnym wieku wiedzą już, że język odzwierciedla związki pomiędzy słowami a otaczającym je światem fizycznym. Co więcej, są one również gotowe, aby odkrywać te związki, nawet jeśli jeszcze nie znają znaczenia zasłyszanych słów – dodaje badaczka, której zdaniem mamy powinny jak najwięcej mówić do swoich dzieci, bo one rozumieją znacznie więcej, niż się zdaje. To nie tylko pomoże im w nauczeniu się języka, ale tak samo pomoże poznać otaczający je świat.

Karol Chlipalski

Źródło: Hanna Marno, Teresa Farroni, Yamil Vidal Dos Santos, Milad Ekramnia, Marina Nespor, Jacques Mehler. Can you see what I am talking about? Human speech triggers referential expectation in four-month-old infants. Scientific Reports, 2015; 5: 13594 DOI: 10.1038/srep13594