Rodzice mają klucz – rozmowa z Danutą Kral-Leszczyńską

Najbardziej potrzebna jest wymiana doświadczeń: w Polsce niewiele wie się na temat edukacji polonijnej, a polskie Ministerstwo Edukacji nie orientuje się i niezbyt interesuje się tym, co dzieje się z polską edukacją za granicą – mówi Danuta Kral-Leszczyńska. O nauczaniu języka polskiego jako języka ojczystego w fińskich szkołach z nauczycielką języka polskiego i członkinią Nordyckiej Unii Oświaty Polonijnej, rozmawia Joanna Durlik.

Ilu języków ojczystych uczy się w fińskich szkołach?

D.K-L: Ponad 40. W gminie Espoo, w której mieszkam i pracuję, można uczyć się w szkołach języka somalijskiego, flamandzkiego, farsi lub kurdyjskiego, o językach takich jak francuski, niemiecki czy hiszpański nie wspominając. Pracują też z nami nauczyciele języka migowego i języka fińskiego jako drugiego. Wszystkich nas – nauczycieli różnych języków ojczystych w Espoo jest około 60.

W takim razie w Finlandii musi być bardzo dużo dzieci, które mają prawo do nauki języka ojczystego.

D.K-L: W samej gminie Espoo jest ponad 6700 uczniów, którzy uczą się swoich języków ojczystych. Według fińskich przepisów prawo do nieodpłatnej nauki języka ojczystego mają wszyscy uczniowie-imigranci bez względu na kraj, z którego pochodzą oni sami lub ich rodzice, jeśli językiem ojczystym jednego z rodziców jest język inny niż fiński lub szwedzki i język ten jest językiem codziennych kontaktów w domu.

Godny pozazdroszczenia wynik i taka otwarta na kulturowe i językowe zróżnicowanie polityka.

D.K-L: Państwo fińskie podobnie jak inne kraje nordyckie dostrzega i rozumie fakt, że biegła znajomość języka ojczystego uczniów-imigrantów wzmacnia ich poczucie wartości i tożsamości oraz może zapewnić skuteczną integrację. Prymusem wśród krajów nordyckich jest Szwecja. Pomysł, aby dzieciom migrantom zaoferować możliwość doskonalenia ich pierwszego języka, zrodził się w Szwecji już w XIX wieku! Natomiast w pozostałych krajach nordyckich, takich jak Finlandia, Dania, Norwegia, ten temat zaczął być aktualny w latach 70., co wiąże się z sytuacją historyczną: kryzysem gospodarczym i napływem imigrantów. Pierwsza duża fala uchodźców z Chile i Wietnamu dotarła do Finlandii na przełomie lat 1970. i 1980. Tak więc pierwszymi językami ojczystymi nauczanymi w Finlandii były hiszpański i wietnamski. Ponieważ napływ nowej ludności w następnych latach był systematyczny i równomierny, zaczęły stopniowo powstawać programy nauczania i podstawy finansowania nauczania języków ojczystych. Kolejnym wyzwaniem dla władz fińskich było nasilenie się fali imigracji obywateli z krajów trzecich do EU, a także wzrost mobilności obywateli EU w ramach samej Unii po otwarciu jej granic w XXI w.

Jak wygląda nauka polskiego jako języka ojczystego w fińskich szkołach na poszczególnych etapach edukacji?

D.K-L: W Finlandii szkoła podzielona jest na podobne etapy, jak to ma miejsce w Polsce, czyli najpierw sześcioletni niższy poziom szkoły podstawowej, później trzyletni wyższy poziom szkoły podstawowej (odpowiednik polskiego gimnazjum), a na koniec trzy lub cztery lata liceum. Na obu etapach szkoły podstawowej nauka języka ojczystego obejmuje półtorej godziny tygodniowo. Według przepisów minimalna liczba uczniów w grupie to czworo, ale w praktyce grupy są znacznie większe, liczą nawet kilkanaścioro dzieci. Istnieje założenie, że lekcje języka ojczystego powinny się odbywać w ramach programu szkolnego w trakcie zajęć szkolnych ucznia i w szkole, do której uczeń uczęszcza na co dzień. Nie jest to możliwe w przypadku małych społeczności językowych, do których w Finlandii należą Polacy. Zatem nasze zajęcia odbywają się popołudniami, zwykle po godzinie 15. w wyznaczonej przez gminę szkole. O przynależności do danej grupy decyduje wiek ucznia i miejsce zamieszkania (dziecko powinno mieć jak najbliżej do szkoły). Znajomość języka ojczystego nie jest w tym przypadku decydująca. Zdarza się, że w jednej grupie znajdują się dzieci znające biegle język polski, jak i te dzieci o mniejszym zasobie słownictwa i mniejszych kompetencjach językowych, wymagające większej uwagi nauczyciela.

Jak radzi sobie Pani z takimi różnicami?

D.K-L: Właściwie w trakcie jednej lekcji prowadzę kilka bloków tematycznych w grupach, na które są podzieleni uczniowie w zależności od ich poziomu wiedzy i znajomości języka. Dzieci otrzymują do wykonania zadania, które odpowiadają ich kompetencjom językowym. Uczymy się gramatyki, czytamy lektury – oczywiście takie, które nie są za trudne i przede wszystkim takie, które interesują uczniów. Staram się jak najbardziej podążać za potrzebami uczniów, odpowiadać na to, co ich interesuje, proponować atrakcyjne formy pracy: zagadki, konkursy.

Czy tak samo wygląda nauka polskiego w liceum? To nadal półtorej godziny raz w tygodniu?

D.K-L: Tak, to nadal półtorej godziny tygodniowo. Ale nauczanie w liceum ma inny charakter niż w szkole podstawowej, ponieważ istnieje możliwość kontynuowania nauki języka ojczystego na 6 kursach tematycznych i otrzymania zaliczenia na świadectwie szkolnym. Kursy języka polskiego są równoprawne z innymi kursami w liceum, uczeń w takcie trzech-czterech lat nauki może wybrać 6 kursów języka polskiego spośród 75 obowiązkowych w liceum.

Kursy te obejmują zagadnienia z literatury pięknej, kultury, sztuki i dziedzictwa narodowego, środków masowego przekazu, umiejętności poprawnego wysławiania się i znajomości gramatyki.

A czy na takie zajęcia mogą przyjść również fińscy uczniowie? Albo uczniowie pochodzący z Somalii czy Portugalii, nie z Polski?

D.K-L: W liceum obowiązują te same kryteria, co w szkole podstawowej, czyli kursy są dostępne dla uczniów posiadających polskie korzenie, adoptowanych, posługujących się językiem polskim itp. Uczniowie z Somalii lub Portugalii też mogliby uczyć się języka polskiego, pod warunkiem że znaliby go na tyle dobrze, aby się nim swobodnie porozumiewać, umieć czytać i rozumieć literaturę polską. Jeżeli takich umiejętności nie posiadają, nie mogą. Musieliby także uznać język polski za język ojczysty. Bo niestety język polski, podobnie jak somalijski, węgierski czy rumuński, nie ma statusu przedmiotu szkolnego.